سردرد از شایعترین ناراحتیهای جسمی است که تقریباً همه افراد در دورههای مختلف زندگی آن را تجربه میکنند. هر کدام از انواع سردرد، دلایل و نشانههای مخصوص به خود را دارند و گاه میتوانند کارهای روزانه و رفاه فرد را به شدت مختل کنند. این دردها طیف گستردهای دارند؛ از سردردهای معمولی و میگرن گرفته تا انواع پیچیدهتر مانند سردرد خوشهای یا سردردهای ثانویه که گاهی علامت یک بیماری مهمتر هستند. همه این موارد به رسیدگی و مداوا نیاز دارند. راههای گوناگونی برای بهبود سردرد وجود دارد که یکی از جدیدترین و کارآمدترین آنها روش بیوفیدبک است. در این نوشته، به بررسی درمان سردرد با کمک بیوفیدبک میپردازیم.
درمان انواع سردرد
در این نوشته به این موضوعات میپردازیم
انواع مختلف سردرد، دلایل ایجاد و پیامدهای آنها
بیوفیدبک چیست و چگونه به بهبود سردرد کمک میکند؟
چگونگی و گامهای درمان سردرد با روش بیوفیدبک
فواید استفاده از بیوفیدبک برای درمان سردرد
روشهای دیگر برای درمان سردرد
درمان سردرد با بیوفیدبک در کلینیک لاله
انواع سردرد، علل و عوارض آنها
سردردها را میتوان به دو گروه کلی تقسیم کرد: سردردهای اولیه و سردردهای ثانویه. سردردهای اولیه خود به عنوان یک بیماری در نظر گرفته میشوند، در حالی که سردردهای ثانویه معمولاً نشاندهنده وجود یک مشکل یا بیماری دیگر در بدن هستند. در ادامه، برخی از رایجترین انواع سردرد، دلایل و پیامدهای آنها را مرور میکنیم.
سردرد تنشی (Tension Headache)
میگرن (Migraine)
سردرد خوشهای (Cluster Headache)
سردردهای ثانویه (Secondary Headache)
سردرد تنشی (Tension Headache)
سردرد تنشی از شایعترین سردردهاست. درد آن معمولاً خفیف تا متوسط است، ضرباندار نیست و در سر و گردن احساس میشود. این درد اغلب در پیشانی، کنار شقیقهها یا پشت سر بروز میکند و گاهی مانند یک حلقه تنگ دور سر حس میشود.
دلایل: این سردرد اغلب به دلیل سفت شدن ماهیچههای گردن و سر ایجاد میشود. عواملی مانند حالت نادرست بدن، استرس و نگرانی، خستگی مفرط یا کمخوابی میتوانند باعث آن شوند. همچنین، نشستن طولانی و بیحرکت در محل کار یا فشارهای روحی و عصبی نیز در بروز این سردرد نقش دارند.
عوارض: سردرد تنشی میتواند به تدریج باعث کاهش تمرکز، اختلال در خواب و افت کارایی روزانه شود. اگر این سردرد به شکل طولانیمدت و مزمن ادامه پیدا کند، گاهی ممکن است به بروز افسردگی یا اضطراب نیز منجر شود.
میگرن (Migraine)
سردرد میگرنی یک نوع سردرد با منشأ عصبی است. این درد معمولاً به شکل تپشهای شدید در یک سمت سر احساس میشود و اغلب با نشانههای دیگری مانند حالت تهوع، استفراغ و حساسیت زیاد به نور، صدا و بو همراه است. گاهی قبل از شروع درد اصلی، مرحلهای به نام “آورا” رخ میدهد که در آن فرد چیزهایی مثل نورهای چشمزننده یا خطوط زیگزاگی میبیند.
دلایل: اگرچه دلیل قطعی میگرن هنوز به طور کامل شناخته نشده، اما عواملی مانند تغییرات هورمونی (به ویژه در خانمها)، سابقه خانوادگی، فشارهای عصبی، کمخوابی یا تغییر در عادت خواب، خوردن بعضی خوراکیها (مثل پنیرهای مانده، شکلات و نوشیدنیهای الکلی) و حتی تغییر آب و هوا میتوانند در شروع آن نقش داشته باشند. همچنین محرکهای محیطی مثل نورهای شدید، صداهای بلند و بوهای تند نیز ممکن است باعث آغاز حمله میگرن شوند.
پیامدها: به خاطر شدت درد و مدت طولانی آن، میگرن میتواند کارهای روزمره فرد را تحت تأثیر قرار دهد و در موارد شدید به غیبت از کار یا کاهش حضور در جمع منجر شود. تکرار مداوم این سردردها گاهی باعث نگرانی و اضطراب شده و در موارد طولانیمدت ممکن است به مشکلاتی مانند افسردگی بینجامد.
سردرد خوشهای (Cluster Headache)
سردرد خوشهای یکی از سختترین و آزاردهندهترین انواع سردرد است. این درد به شکل ناگهانی و بسیار تیز شروع میشود و در بازههای زمانی خاص و پشت سر هم (که به آنها خوشه میگویند) اتفاق میافتد. درد ممکن است در ساعتهای معینی از روز یا حتی وسط خواب شبانه، فرد را از خواب بیدار کند.
**دلایل:** دلیل اصلی این سردرد به طور قطعی شناخته نشده است، اما به نظر میرسد تغییراتی در سیستم عصبی، به ویژه در بخشی از مغز به نام هیپوتالاموس، و همچنین زمینه ارثی در ایجاد آن موثر باشند. نوشیدن الکل و کشیدن سیگار میتواند نشانههای آن را بدتر کند. تغییرات فصلها یا به هم خوردن نظم خواب نیز ممکن است محرک این سردرد باشند.
**پیامدها:** درد ناشی از سردرد خوشهای آنقدر شدید است که میتواند شخص را کاملاً ناتوان کند. تکرار روزانه این درد طاقتفرسا ممکن است به مرور باعث ایجاد اضطراب، احساس افسردگی و گوشهگیری شود، تا جایی که فرد نتواند کارهای عادی روزمره یا ارتباطات اجتماعی خود را به خوبی ادامه دهد.
سردردهای ثانویه (Secondary Headache)
سردردهای ثانویه در واقع نشانهای از یک بیماری یا مشکل دیگر در بدن هستند و به این معنی است که یک علت جدیتر پشت آن وجود دارد. این نوع سردردها بر اثر عواملی مثل عفونتها، التهاب سینوسها، وجود تومور در مغز، آسیب به سر یا سایر بیماریها به وجود میآیند و اغلب همراه با نشانههای دیگری خود را نشان میدهند.
دلایل: دلایل ایجاد سردردهای ثانویه بسیار گوناگون است و میتواند شامل عفونت سینوسها، آسیب به سر، فشار خون بالا یا مشکلات ساختاری مغز مانند تومور باشد. همچنین ممکن است این سردردها به دلیل مصرف بعضی داروها، قطع ناگهانی دارو یا کمبود آب بدن نیز ایجاد شوند.
عوارض و نشانهها: شدت و ویژگیهای سردرد ثانویه بستگی به علت اصلی آن دارد و ممکن است با نشانههای مهمی مانند حالت تهوع، گیجی، استفراغ و حتی مشکل در حفظ تعادل یا بینایی همراه باشد. اگر احتمال سردرد ثانویه داده شود، مراجعه به پزشک برای بررسی دقیق و درمان مشکل اصلی، بسیار ضروری است.
بیوفیدبک چیست و چه نقشی در درمان سردرد دارد؟
بیوفیدبک یک راهکار نوین و بدون نیاز به دخالت فیزیکی است که به افراد کمک میکند عملکردهای بدن خود را بهتر درک کرده و مدیریت کنند. این روش با بهرهگیری از ابزارهای الکترونیکی ویژه، شاخصهای جسمی مانند انقباض ماهیچهها، تعداد ضربان قلب، نحوه نفس کشیدن و میزان گرمای بدن را ثبت میکند و نتیجه را به صورت مستقیم به شخص نشان میدهد. از این طریق، فرد میتواند دلایل به وجود آورنده یا افزایشدهنده سردرد را شناسایی کند و با یادگیری روشهای ریلکسیشن و کاهش تنش، هم شدت و هم دفعات بروز سردرد را کم کند.
مراحل و نحوه درمان سردرد با بیوفیدبک
درمان سردرد با روش بیوفیدبک چند مرحله دارد که در هر کدام به فرد آموزش داده میشود چطور با آرامسازی بدن و مدیریت استرس، بر سردرد خود مسلط شود.
۱. **بررسی اولیه و شناخت واکنشهای بدن:** در جلسه اول، درمانگر با وصل کردن حسگرهایی به بدن بیمار، عواملی مانند انقباض ماهیچهها، ضربان قلب و نحوه تنفس را بررسی میکند. این اطلاعات کمک میکند تا عادتهای نادرست و ناخودآگاه بدن که ممکن است باعث سردرد شوند، شناسایی شوند.
۲. **آموزش روشهای آرامسازی و تنفس:** بعد از این بررسی، درمانگر به بیمار تمرینهایی برای شل کردن ماهیچهها و تنفس عمیق یاد میدهد. این تمرینها تنش عضلانی را کم میکنند و میتوانند در کنترل سردردهای معمولی و میگرن مؤثر باشند. برای مثال، با تمرین تنفس آرام و رها کردن ماهیچههای گردن و شانه، فرد میتواند هم تعداد و هم شدت سردردها را کاهش دهد.
۳. **کنترل واکنشهای بدن با کمک بیوفیدبک:** در جلسات بعد، درمانگر از دستگاه بیوفیدبک استفاده میکند تا وضعیت بدن بیمار را نشان دهد. بیمار با دیدن اطلاعات روی دستگاه، کمکم یاد میگیرد چگونه واکنشهای بدن خود را مدیریت کند. مثلاً اگر متوجه شود ماهیچههای پیشانی و شانههایش بیش از حد سفت است، میتواند آگاهانه آنها را آرام کند.
۴. **تمرین در خانه:** پس از چند جلسه، بیمار میتواند این تکنیکها را در خانه نیز انجام دهد. این تمرینها شامل روشهای آرامسازی، کنترل تنفس و توجه به کاهش گرفتگی عضلات است. تکرار این کارها باعث میشود توانایی فرد برای کنترل سردرد به مرور بیشتر شود.
۵. **بررسی نهایی و تنظیم برنامه درمان:** در پایان دوره، درمانگر پیشرفت بیمار را ارزیابی میکند. در صورت لزوم، برنامه درمانی تغییر داده میشود و راهنماییهایی برای ادامه تمرینها و جلوگیری از بازگشت سردرد به بیمار ارائه میگردد.
مزایای بیوفیدبک در دمان سردرد
بیوفیدبک با آموزش راههای عملی برای تنظیم فعالیتهای بدن و یادگیری روشهای آرامسازی و کنترل استرس، میتواند به عنوان یک روش تکمیلی یا حتی جایگزین دارو در درمان انواع سردردها مورد استفاده قرار گیرد و زندگی افراد را بهبود بخشد.
غیرتهاجمی و بیعارضه: بیوفیدبک روشی است که بدون نیاز به دارو و بدون عوارض جانبی قابل اجراست و برای کسانی که به داروها حساس هستند یا تمایلی به مصرف دارو ندارند، گزینه مناسبی محسوب میشود.
افزایش آگاهی نسبت به بدن: این روش به فرد کمک میکند تا نسبت به الگوهای بدن خود شناخت بیشتری پیدا کند و با اصلاح رفتارها و واکنشهایش، احتمال شروع سردرد را کم کند.
کاهش تنش و نگرانی: بیوفیدبک در کاهش استرس و اضطراب که از عوامل اصلی ایجاد بسیاری از سردردها هستند، مؤثر است.
سایر درمانها برای سردرد
برای رفع سردرد راههای گوناگونی وجود دارد که با توجه به نوع سردرد و میزان درد آن انتخاب میشوند. در زیر به برخی از روشهای معمول به صورت خلاصه اشاره میکنیم.
مصرف دارو
تغییر عادتهای روزمره
کنترل فشارهای عصبی و نگرانیها
استفاده از طب سوزنی
فیزیوتراپی و ماساژ
تحریک مغناطیسی مغز از بیرون جمجمه (TMS)
تزریق بوتاکس
دارو درمانی
استفاده از دارو، روشی بسیار معمول برای درمان سردرد است. برای کم کردن شدت درد، معمولاً از مسکنهای مختلفی مثل استامینوفن یا ایبوپروفن، داروهای ضدالتهاب غیرکورتونی و نیز داروهای مخصوص میگرن مانند تریپتانها کمک گرفته میشود. علاوه بر این، برای افرادی که به طور مکرر و مداوم دچار سردرد میشوند، داروهای پیشگیریکننده نیز تجویز میگردد. نمونههایی از این داروها شامل برخی داروهای ضدافسردگی، بتابلاکرها و داروهای ضدصرع میباشند.
تغییرات سبک زندگی
خیلی از سردردها به دلیل فشار عصبی، نگرانی، کمخوابی و رژیم غذایی نادرست به وجود میآیند. تغییر روش زندگی میتواند از تعداد دفعات و شدت سردردها بکاهد. این تغییرات شامل خواب به موقع و کافی، ورزش منظم، خوردن مواد غذایی مفید و پرهیز از موادی مانند کافئین و الکل است.
مدیریت استرس
استرس یکی از مهمترین دلایل ایجاد سردردهای معمولی و میگرن است. برای کم کردن استرس و کنترل بهتر آن، راههای گوناگونی وجود دارد. مثلاً میتوانید مدیتیشن انجام دهید، یوگا کار کنید، نفسهای آرام و عمیق بکشید یا ورزشهای مخصوص آرامش بدن را تمرین کنید. وقتی استرس خود را کاهش دهید، میتوانید سردردهای مکرر را بهبود ببخشید و کمتر به مصرف دارو نیاز پیدا کنید.
طب سوزنی
طب سوزنی یک شیوه درمانی با پیشینه کهن در پزشکی چین باستان است. در این روش، سوزنهای بسیار باریک و ظریفی در نقاط مشخصی از پوست بدن وارد میشوند تا به تعادل و جریان انرژی درون بدن یاری رسانند. پژوهشهای علمی نیز تأثیر مثبت این روش را در کم کردن شدت و تعداد دفعات سردردهای طولانیمدت، به ویژه میگرن و سردردهای ناشی از فشار عصبی، نشان دادهاند.
فیزیوتراپی و ماساژ درمانی
فیزیوتراپی و ماساژ درمانی میتوانند به کاهش سردردهایی که از گرفتگی ماهیچهها یا فشار در ناحیه گردن و شانهها ناشی میشوند، کمک کنند. متخصصان فیزیوتراپی با روشهای گوناگون سعی میکنند سفتی عضلات را کمتر کنند و وضعیت قرارگیری بدن را بهتر نمایند. ماساژ درمانی نیز با بهبود گردش خون و رها کردن انقباض عضلانی، میتواند در کم کردن درد مؤثر واقع شود.
تحریک مغناطیسی ترانسکرانیال (TMS)
تحریک مغناطیسی مغز از راه جمجمه، یک تکنیک نوین برای کمک به درمان سردردهای میگرنی است. در این روش، با اعمال یک میدان مغناطیسی کنترلشده بر روی مغز، فعالیت سلولهای عصبی تنظیم میشود. این درمان معمولاً برای افرادی به کار میرود که میگرن طولانیمدت دارند و داروها برای آنها چندان مؤثر نبوده است. استفاده از این روش میتواند باعث کاهش تعداد و شدت حملههای میگرن شود.
تزریق بوتاکس
تزریق بوتاکس هم یکی از راههای درمان سردردهای میگرنی مداوم است که برای بعضی از افراد مفید بوده. معمولاً این روش به کسانی پیشنهاد میشود که داروها روی آنها اثر نداشته و مرتب دچار حملههای میگرنی میشوند. بوتاکس کمک میکند تا گرفتگی عضلات کمتر شود و در نتیجه درد میگرن کاهش پیدا کند.
درمان سردرد با بیوفیدبک در کلینیک لاله
در کلینیک فیزیوتراپی معینی، که زیر نظر دکتر محمدرضا برزگری (متخصص طب فیزیکی و توانبخشی) و گروه کارآزمودهی ایشان اداره میشود، خدمات بیوفیدبک در غرب تهران با کیفیت بالا ارائه میگردد. در این مرکز، بیماران با راهنمایی تیم متخصص، آموزش میبینند که چگونه با توجه به سیگنالهای بدن خود، تنشهای عضلانی را مدیریت کنند و درد را کاهش دهند. بیوفیدبک روشی ایمن و بدون عوارض است که به مراجعان کمک میکند تا به جای تکیه بر داروهای مسکن، از تواناییهای طبیعی بدن خود برای کنترل درد استفاده نمایند.
