فلج بل یا فلج بلز یک عارضه موقتی است که به طور ناگهانی باعث ضعف یا بیحرکتی در یک سمت صورت میشود. این مشکل معمولاً به دلیل ورم و التهاب عصب صورت ایجاد میگردد که مسئول کنترل عضلات صورت و برخی کارهای دیگر است. خوشبختانه در بیشتر مواقع فلج بلز بیماری خطرناکی نیست و معمولاً پس از چند ماه حتی بدون درمان خاصی بهبود پیدا میکند. در این نوشته میخواهیم دلایل و نشانههای این بیماری را بررسی کنیم و راههای درمان آن را توضیح دهیم.
فلج بلز
در این نوشته به این موضوعات میپردازیم
فلج بلز چه بیماری است؟
تفاوت فلج بلز با سکته مغزی در چیست؟
نشانههای فلج بلز کدامند؟
چه چیزی باعث فلج بلز میشود؟
چه کسانی بیشتر در خطر ابتلا به فلج بلز قرار دارند؟
تشخیص فلج بلز چگونه انجام میگیرد؟
راههای درمان فلج بلز
مشکلاتی که ممکن است پس از فلج بلز پیش بیاید
پرسشهای رایج درباره فلج بلز
فلج بلز چیست؟
فلج بلز (Bell’s Palsy) یک وضعیت پزشکی است که به صورت ناگهانی باعث ضعف یا فلج موقت عضلات یک سمت صورت میشود. در این حالت، طرف درگیر صورت ممکن است آویزان به نظر برسد، فرد نتواند به طور کامل لبخند بزند و بستن چشم در همان سمت نیز با مشکل روبرو شود. این علائم معمولاً به سرعت و در عرض ۴۸ ساعت به حداکثر شدت خود میرسند. خوشبختانه در بیشتر موارد، روند بهبودی پس از چند هفته آغاز میشود و بسیاری از افراد بین دو هفته تا شش ماه کاملاً خوب میشوند؛ اگرچه در نمونههای نادر، ممکن است برخی اثرات آن برای همیشه باقی بماند.
دلیل اصلی فلج بلز به طور قطعی شناخته نشده است، اما پزشکان بر این باورند که معمولاً به خاطر ورم و التهاب عصب هفتم مغزی (عصب صورت) رخ میدهد. این عصب مسئول کنترل حرکات عضلات صورت است. التهاب عصب گاهی اوقات پس از یک عفونت ویروسی مثل سرماخوردگی یا آنفلوآنزا ایجاد میشود. اگرچه در تعداد زیادی از بیماران، علت مشخصی یافت نمیشود (که به آن ایدیوپاتیک میگویند)، اما ارتباط آن با عفونتهای ویروسی و واکنش التهابی بدن در بسیاری از افراد دیده شده است.
این بیماری میتواند در هر سنی اتفاق بیفتد، اما بیشتر در افراد ۱۵ تا ۶۰ ساله مشاهده میشود و میانگین سن شروع آن حدود ۴۰ سال است. احتمال بروز آن در زنان باردار، افراد دیابتی و کسانی که به عفونتهای ویروسی دستگاه تنفسی فوقانی مبتلا هستند، بیشتر است. میزان شیوع آن بین زنان و مردان تقریباً یکسان است. نام این بیماری از نام سر چارلز بل، جراح اسکاتلندی قرن نوزدهم که اولین بار آن را توصیف کرد، گرفته شده است.
تفاوت فلج بلز و سکته مغزی چیست؟
اگر نشانههایی شبیه به فلج بلز در خود مشاهده میکنید، شاید این نگرانیتان پیش بیاید که آیا این علائم مربوط به سکته مغزی است یا خیر. هر دو مشکل میتوانند باعث فلج شدن یک سمت صورت شوند و نشانههای مشترکی مثل سختی در بستن چشم یا افتادگی یک طرف صورت را ایجاد کنند، اما در عین حال تفاوتهای مهمی نیز با هم دارند.
به عنوان مثال، اگر در سمتی از صورت که دچار فلج شده، چشمتان بیاختیار اشک بریزد یا اگر نسبت به صداها حساس شدهاید و در گوش خود صدای زنگ یا وزوز احساس میکنید، احتمال فلج بلز بیشتر است. همچنین تغییر در حس چشایی هم از علائم شایع فلج بلز محسوب میشود.
اما اگر علاوه بر صورت، در یک سمت بدن خود – مثلاً دست یا پا – احساس بیحسی، ضعف یا ناتوانی در حرکت دارید، این میتواند نشانهای از سکته مغزی باشد. در فلج بلز معمولاً ضعف در دیگر اندامها یا مشکل در حرکت زبان دیده نمیشود.
در هر حال، اگر به شکل ناگهانی در حرکت یک طرف صورت خود دچار مشکل شدید، بلافاصله به پزشک مراجعه کنید. تشخیص سریع و بهموقع، تأثیر بسیار مهمی در روند درمان و بهبودی شما خواهد گذاشت.
فلج بلز چه علائمی دارد؟
فلج بلز با ضعف یا بیحرکتی ماهیچههای صورت، معمولاً در یک سمت، شناخته میشود. نشانههای این بیماری به شکل ناگهانی پدیدار میگردند و در مدت ۴۸ تا ۷۲ ساعت به بیشترین شدت خود میرسند. در بعضی افراد این ضعف خفیف است، اما در برخی دیگر ممکن است به طور کامل نیمی از صورت فلج شود.
به طور کلی، نشانههای فلج بلز شامل این موارد است:
– ضعف خفیف تا فلج کامل در یک سمت صورت (که ممکن است در چند ساعت یا چند روز ایجاد شود)
– شل شدن و افتادگی پوست صورت و دشواری در نشان دادن حالات مختلف مانند بستن چشم یا خندیدن
– بیرون ریختن آب دهان از یک طرف لب
– احساس درد در ناحیه فک یا پشت گوش در همان سمتی که درگیر شده است
– حساسیت بیش از حد به صداها در گوش همان سمت
– سردرد
– کم شدن یا از بین رفتن حس چشایی
– تغییر در مقدار اشک چشم یا بزاق دهان
علت فلج بلز چیست؟
دلیل اصلی فلج بلز هنوز به شکل قطعی شناخته نشده است، اما اغلب به عفونتهای ویروسی ربط داده میشود. عصبی که فرمان حرکت عضلات صورت را میدهد، در مسیر خود به سمت صورت از یک کانال استخوانی باریک میگذرد. در بیماری فلج بلز، این عصب معمولاً به دلیل یک عفونت ویروسی ملتهب و متورم میشود. این عصب علاوه بر حرکت عضلات صورت، در ترشح اشک و بزاق، حس چشایی و حتی تنظیم یک استخوان کوچک در گوش میانی نیز نقش دارد.
ویروسهایی که ممکن است با فلج بلز مرتبط باشند عبارتند از:
– ویروس هرپس سیمپلکس، که باعث تبخال معمولی و تبخال ناحیه تناسلی میشود
– ویروس هرپس زوستر، عامل بیماری آبلهمرغان و زونا
– ویروس اپشتینبار، که بیماری مونونوکلئوز (تب بوسه) را ایجاد میکند
– ویروس سیتومگالوویروس
– آدنوویروسها، که برخی عفونتهای دستگاه تنفسی را سبب میشوند
– ویروس سرخجه (یا سرخک آلمانی)
– ویروس اوریون
– ویروس آنفلوآنزای نوع B
– ویروس کوکساکی، که بیماری دست، پا و دهان را به وجود میآورد
خطر ابتلا به فلج بلز در چه افرادی بیشتر است؟
وقتی بیماری دوباره عود میکند، اغلب در میان اعضای خانواده سابقه تکرار این مشکل دیده میشود. این مسئله میتواند حاکی از تأثیر عوامل ارثی در بروز فلج بلز باشد.
به جز زمینه ژنتیکی، برخی وضعیتهای خاص نیز احتمال ابتلا به فلج بلز را بیشتر میکنند، مانند:
دوران بارداری، مخصوصاً در سه ماه آخر یا در هفته اول پس از تولد نوزاد
سرماخوردگی، آنفلوآنزا یا دیگر عفونتهای بخش بالایی دستگاه تنفسی
بیماری دیابت
بالا بودن فشار خون
اضافه وزن قابل توجه
بیشتر بخوانید: درمان فشار خون بالا با بیوفیدبک
فلج بلز چگونه تشخیص داده میشود؟
پزشک اغلب با توجه به نشانههایی که بیمار دارد، بیماری فلج بلز را تشخیص میدهد. او درباره زمان شروع علائم و چگونگی تغییر آنها پرسش میکند و سپس معاینه بدنی انجام میدهد. در طول معاینه، از بیمار میخواهد تا عضلات صورتش را به حالتهای مختلف حرکت دهد. یکی از نشانههای مهم فلج بلز که در معاینه دیده میشود، ضعف خفیف یا کامل عضلات پیشانی است.
بیماریهای دیگری مانند سکته مغزی، سارکوئیدوز، بیماری لایم، عفونتهای باکتریایی گوش، اماس و تومورهای اطراف عصب صورت هم میتوانند نشانههایی مشابه فلج بلز ایجاد کنند. با این حال، در بیشتر مواقع پزشک تنها با پرسیدن سابقه علائم و معاینه فیزیکی میتواند بیماری را به درستی تشخیص دهد.
با این حال، گاهی ممکن است پزشک برای اطمینان کامل، انجام یک یا چند آزمایش زیر را توصیه کند:
– آزمایش خون برای بررسی بیماریهایی مانند لایم یا سارکوئیدوز
– الکترومایوگرافی (EMG) برای سنجش فعالیت عصب و میزان آسیب آن. این آزمایش میتواند به تخمین سرعت بهبودی کمک کند
– تصویربرداری امآرآی یا سیتیاسکن برای اطمینان از نبود سکته، تومور، اماس یا دیگر عوامل آسیب عصبی
– نمونهگیری از مایع نخاع (پونکسیون کمری) برای بررسی بیماریهایی مانند مننژیت، لایم یا سارکوئیدوز
روشهای درمان فلج بلز
در بیشتر مواقع، کسانی که به فلج بلز دچار میشوند، حتی بدون درمان ویژهای به شکل کامل خوب میشوند. اما درمان میتواند سرعت بهبود را بیشتر کند و از مشکلات بعدی پیشگیری نماید. روش ثابت و یکسانی برای درمان همه بیماران وجود ندارد، با این حال پزشک ممکن است دارو، فیزیوتراپی یا دیگر راههای کمکی را برای بهتر شدن سریعتر پیشنهاد کند. به ندرت پیش میآید که برای این بیماری نیاز به عمل جراحی باشد.
راههای درمانی فلج بلز معمولاً شامل این موارد است:
مراقبت از چشم
درمان با دارو
فیزیوتراپی
درمان با بیوفیدبک
عمل جراحی
مراقبت از چشم
در فلج بلز، ممکن است پلک چشم در سمتی که درگیر شده است به خوبی بسته نشود. به همین دلیل، مراقبت از چشم بسیار مهم است. برای پیشگیری از خشک شدن چشم، بهتر است در طول روز از قطرههای اشک مصنوعی و در شب از پمادهای مرطوبکننده استفاده کنید.
همچنین، پوشیدن عینک محافظ در طی روز و بستن چشم با پد مخصوص در زمان خواب میتواند از آسیبهایی مانند خشکی یا ضربه به قرنیه جلوگیری کند. در بعضی شرایط، لازم است برای معاینه قرنیه به پزشک متخصص چشم مراجعه کنید.
دارو درمانی
برای درمان فلج بلز معمولاً از داروهای خاصی استفاده میشود که عبارتند از:
**کورتونها مانند پردنیزولون:** این داروها التهاب عصب صورت را کم میکنند و در نتیجه فشار روی عصب در مسیر استخوانی کاهش مییابد. اگر مصرف این داروها در روزهای اول شروع علائم آغاز شود، شانس بهبودی کامل به شکل قابل توجهی بیشتر میشود.
**داروهای ضدویروس مانند والاسیکلوویر یا آسیکلوویر:** فایده قطعی این داروها هنوز کاملاً اثبات نشده است، اما گاهی ممکن است برای برخی افراد، به ویژه اگر همراه با کورتون مصرف شوند، مفید واقع شوند. معمولاً وقتی این داروها تجویز میشوند که فلج صورت شدید باشد یا پزشک احتمال دهد یک عفونت ویروسی پشت بیماری وجود دارد.
درمان فلج بل با کمک فیزیوتراپی امکانپذیر است. فلج بل نوعی مشکل در عصب صورت است که به طور ناگهانی باعث ضعف یا فلج یک سمت صورت میشود. فیزیوتراپیست با استفاده از تمرینهای مخصوص، ماساژ و گاهی تحریک الکتریکی ملایم، به شما کمک میکند تا کنترل و حرکت عضلات صورت خود را دوباره به دست آورید. این تمرینها باعث تقویت عضلات، جلوگیری از خشکی و بهبود هماهنگی حرکات صورت میشوند. شروع زودهنگام جلسات فیزیوتراپی زیر نظر متخصص، میتواند نقش مهمی در روند بهبودی و بازگشت عملکرد طبیعی صورت داشته باشد.
درمان فلج بلز با فیزیوتراپی
فلج عضلات صورت ممکن است باعث ضعف و کوچکشدن همیشگی آنها شود. فیزیوتراپی در جلوگیری از این مشکلات، اهمیت زیادی دارد. متخصص فیزیوتراپی با یاد دادن روشهای ماساژ دادن، ورزشهای آرام و حرکتهای حسابشده عضلات صورت، به فرد کمک میکند تا کمکم کمکم توانایی عصب و ماهیچهها را دوباره به دست آورد.
همچنین، انجام تمرینهایی برای متقارنتر کردن صورت، از ناموزونی حرکات آن میکاهد و به تدریج باعث میشود حالات طبیعی صورت بازگردد.
درمان فلج بلز با بیوفیدبک
بیوفیدبک روشی جدید و کارآمد برای کمک به بهبودی فلج بلز است. در این روش، با کمک دستگاههایی، سیگنالهای الکتریکی ماهیچههای صورت ثبت شده و به شکل تصویر یا صدا به فرد نشان داده میشود.
این اطلاعات لحظهای به بیمار کمک میکند تا کنترل و آگاهی بهتری روی ماهیچههای آسیبدیده خود پیدا کند و با تمرین منظم، آنها را تقویت نماید. استفاده از بیوفیدبک در کنار فیزیوتراپی معمولی میتواند سرعت بهبود را افزایش دهد و به بازگرداندن تعادل و تقارن حرکات صورت کمک شایانی کند.
بیشتر بخوانید: انواع تکنیکهای بیوفیدبک
جراحی
در روشهای قدیمی، عمل جراحی فشارزدایی برای کم کردن فشار از روی عصب صورت انجام میگرفت. اما امروزه به خاطر عوارض و خطرات زیاد این روش، مثل احتمال آسیب دیدن عصب و از دست دادن همیشگی شنوایی، دیگر آن را پیشنهاد نمیکنند.
در شرایط کمیابی که آسیب عصب صورت پایدار بماند و تغییرات ظاهری ایجاد شده باقی بمانند، ممکن است عملهای ترمیمی یا زیبایی برای صورت در نظر گرفته شوند. این عملها میتوانند شامل بالا بردن ابرو، جراحی پلک، کارگذاری ایمپلنت در صورت یا جابهجایی عصب باشند. بعضی از این روشها ممکن است بعد از گذشت چند سال نیاز به انجام دوباره داشته باشند تا تعادل و کارکرد طبیعی صورت حفظ شود.
عوارض احتمالی فلج بلز
علائم خفیف فلج بلز معمولاً در مدت یک ماه بهکلی از بین میروند. اما اگر فلج صورت شدیدتر باشد، بهبودی ممکن است طول بکشد و گاهی مشکلاتی به همراه داشته باشد. این مشکلات عبارتند از:
آسیب همیشگی به عصب صورت: در بعضی افراد، عصب صورت بهطور کامل خوب نمیشود و آسیب آن برای همیشه باقی میماند.
رشد نادرست رشتههای عصبی: گاهی رشتههای عصبی به شکل نامنظمی ترمیم میشوند. این مسئله میتواند باعث شود وقتی عضلهای را حرکت میدهید، عضله دیگری ناخواسته منقبض شود؛ به این حالت سینکینزی (Synkinesis) میگویند. مثلاً ممکن است هنگام خندیدن، پلک چشم همان سمت نیز بهطور ناخواسته بسته شود.
کاهش بینایی یا نابینایی نسبی/کامل در چشم آسیبدیده: اگر پلک چشم به خوبی بسته نشود، چشم خشک میشود و قرنیه (لایه شفاف جلوی چشم) ممکن است خراش بردارد یا آسیب ببیند. اگر این وضعیت ادامه پیدا کند، میتواند به آسیب جدی یا حتی از دست دادن بینایی در آن چشم منجر شود.
سوالات متداول درباره بیماری فلج بلز
۱. آیا فلج بلز یک بیماری جدی است؟
فلج بلز معمولاً یک عارضه خطرناک و جدی نیست. در اکثر افراد، این مشکل به تدریج و خودبهخود برطرف میشود و نیاز به درمان ویژهای ندارد. اما باید توجه داشت که نشانههای فلج بلز بسیار شبیه به علائم بیماریهای وخیمتری مانند سکته مغزی است. بنابراین، اگر احساس کردید عضلات صورت شما ضعیف شده یا توانایی حرکت آنها را از دست دادهاید، بسیار مهم است که فوراً به پزشک مراجعه کنید.
۲. فلج بلز چقدر شایع است؟
فلج بلز یک بیماری نسبتاً رایج محسوب میشود. سالانه تقریباً بین ۱۵ تا ۳۰ نفر از هر صد هزار نفر به آن دچار میشوند. به طور کلی، احتمال ابتلای هر فرد به این بیماری در طول زندگیاش حدود یک در شصت است. فلج بلز شایعترین دلیل برای فلج شدن یک سمت صورت است.
۳. آیا فلج بلز علائم هشداردهندهای دارد؟
نشانههای ابتدایی یا هشداردهنده فلج بلز میتواند تب خفیف و احساس درد در ناحیه پشت گوش باشد. اما بعد از شروع بیماری، کار خاصی برای جلوگیری از بدتر شدن آن نمیتوان انجام داد. همچنین به خاطر داشته باشید که وجود این علائم همیشه به معنای فلج بلز نیست و ممکن است به دلیل مشکلات یا بیماریهای دیگر ایجاد شده باشد.
۴. فلج بلز چقدر طول میکشد؟
دوره بیماری فلج بلز ممکن است چند هفته طول بکشد یا حتی تا نزدیک به شش ماه ادامه پیدا کند. به طور معمول، نشانههای بیماری بعد از گذشت حدود سه هفته کمکم رو به بهبودی میروند. تقریباً ۸۰ درصد از بیماران در مدت سه ماه کاملاً خوب میشوند و دیگر اثری از فلج بلز در صورت آنها دیده نمیشود. در بعضی افراد، امکان دارد این بیماری در سالهای بعدی زندگی دوباره عود کند. این بازگشت بیماری در حدود ۵ تا ۱۰ درصد از کسانی که سابقاً به فلج بلز مبتلا شدهاند، اتفاق میافتد.
